مهارت های اجتماعی در امریکا

امروز جمعه است و من از اینکه هفته تمام شده است مانند دیگران بسیار خوشحال هستم. دیروز بعدازظهر دوباره با مدیرم جلسه داشتم و یک لیست از چیزهایی که می خواستم را به او ارائه کردم. خوشبختانه او مدیریت بقیه اعضای تیم را نیز به عهده گرفته است و همه و حتی دبورا نیز مستقیما به او گزارش می دهند و من از این بابت راحت شدم. سواد فنی ندارد ولی به نظر مدیر خوبی می آید و بسیار مهربان است و می گوید که هدفش فقط این است که استرس های احتمالی را از ما بگیرد و موانع و یا مشکلاتی که در کار ما است را رفع کند. در جلسه ای که داشتیم بیشتر در مورد شرایط خانوادگی و وضعیت زندگی من پرسید و می خواست بداند که آیا من از کار و زندگی خود راضی هستم یا نه. اگر ایران بود فکر می کردم که حتما می خواهد برای من زن بگیرد که این سوال ها را می کند. در مورد ابراهیم هم حق با شما است و من جمله ام را طوری نوشتم که در خواننده ایجاد سوال می کرد. خوب روز اول که آدم یک نفر را می بیند شناخت زیادی از او ندارد و هر چیزی را که احساس می کند می نویسد اگرنه الآن بحث های پیچیده فلسفی ما به اینجا کشیده شده است که سعی می کنم به او بفهمانم که ایستاده در دستشویی نشاشد چون با اینکه نشیمنگاه کاسه را بالا می زند ولی به هرحال آثار آن به اطراف می پاشد و نقش و نگار ایجاد می کند و من هر دفعه مجبور هستم که قبل از استفاده آن را کاملا تمیز کنم. اصولا من از استفاده مشترک از حمام و دستشویی خوشم نمی آید و چون شرایط همخانه ام ویژه بود اجازه دادم که یک نفر دیگر هم از حمام و دستشویی من استفاده کند. البته گمان می کنم که تا سه روز دیگر بیشتر اینجا نباشد چون برای سی و یکم به مقصد سوریه پرواز دارد.  من هم همچنان منتظر خانه خودم هستم تا هر چه زودتر آن را برای پذیرایی از مهمان ها آماده کنم. البته اطاق کنونی خودم را هم برای یک ماه دیگر اجاره خواهم کرد تا سر فرصت همه کارهایم را انجام دهم.

دوستان عزیز, در یادداشت قبل به این مسئله اشاره کردیم که عدم وجود مهارت های اجتماعی لازم می تواند یکی از دلایل اصلی عدم رضایت یک مهاجر باشد. زیرا او نمیتواند جایگاه اجتماعی مورد نظر خودش را در جامعه جدید کسب کند. اجازه دهید که نخست ببینیم اصلا چرا و چگونه مهارت های اجتماعی در مهاجرت اهمیت پیدا می کند و سپس خود آن را موشکافی کنیم. فرض کنید که من یک فرد معمولی هستم که یک شغل مناسب در ایران دارم و برای خودم هم برو و بیایی دارم. در روابط فامیلی و اجتماعی نیز جایگاه خاص خودم را دارم و می توانم در گفتگوهای عادی و یا تخصصی شرکت کنم و هم سطح با طبقه اجتماعی و دانش خودم اظهار نظر کنم. مثلا اگر من یک نجار ماهر هستم, شاگردانم به من می گویند استاد و من موقعیت و جایگاه خودم را نسبت به مهارت و دانش خودم پذیرفته ام و با آن زندگی می کنم. اگر یک دکتر و یا یک مهندس هستم متناسب با سن و سال و تجربه و سطح طبقاتی خودم رفتار و پنداری دارم که هم در جامعه و هم از طرف خود من پذیرفته شده است. اگر یک زن خانه دار هستم نیز روابط اجتماعی متناسب با دانش و مهارت های اجتماعی خودم را دارم و مثلا می توانم با همسایه ها و یا کسبه محل و بقال سر کوچه ارتباط برقرار کنم. البته نه آن ارتباطی که شما فکر می کنید بلکه ارتباط سالم از نوع اول و دوم! به هر حال یک انسان رشد کرده و بالغ در جامعه خودش یک جایگاهی دارد که هم برای او و هم برای جامعه تعریف شده است. شما در جامعه خود می دانید که اگر یک نفر که به عنوان مثال یک دکتر جراح قلب معروف و رئیس بیمارستان است وقتی که او را در خیابان می بینید نباید به پشتش بزنید و بگویید چطوری حسن! مگر اینکه خودتان هم در همان سطح باشید ولی اگر شاگرد بقالی سر کوچه را ببینید ممکن است با او شوخی کنید و بگویید و بخندید. ولی وقتی شما به یک کشور دیگر مهاجرت می کنید, تعاریف اجتماعی متفاوت است و شما دیگر مهارت های اجتماعی مربوط به آن جامعه جدید را ندارید. برای بررسی ساده تر می شود مهارت اجتماعی را به صورت زیر دسته بندی کرد:

1- آداب و رفتارهای اجتماعی

وقتی که من در بزرگسالی وارد امریکا می شوم تعاریف و رفتارهایم بر طبق الگوهایی است که در جامعه من وجود دارد و من با آن بزرگ شده ام بنابراین به همان صورت که من ناهمگونی جامعه جدید را با الگوهای اجتماعی خود حس می کنم, جامعه جدید نیز من را در طبقه خاص خودم که مخصوص مهاجران است قرار می دهد. این یک فرآیند طبیعی اجتماعی است و ربطی به خوب و یا بد بودن مردم آن جامعه ندارد. من هنوز اگر یک نفر در کنارم یک خوراکی را بخورد و بفرما نزند و یا پایش را روی میز ولو کند به طور ناخودآگاه کمی دلگیر می شوم و این در من احساس نارضایتی به وجود می آورد. در صورتی که چنین رفتاری در امریکا نشانه بی احترامی نیست و عدم تسلط من به قواعد اجتماعی این تصورات را در من ایجاد می کند. یا مثلا وقتی که به دبورا چیزی را تعارف می کنم و آن را می گیرد و تا انتها می خورد در دلم می گویم که عجب آدم عوضی است حالا من یک تعارفی زدم! ولی در واقع این حرکت در این جامعه طبیعی و عادی است و این معیارهای اجتماعی من است که با اینجا همخوانی ندارد. طبق تعاریفی که از رفتار و ادب در جامعه من وجود دارد من باید غذای خودم را چندین بار به دیگری تعارف کنم, اگر بزرگتر آمد از جایم برخیزم و به او اجازه دهم که اول از در وارد شود و یا اینکه اول سلام کنم. در صورتی که این رفتارها در امریکا بی معنی است و شاید پیامد نامطلوبی نیز به همراه داشته باشد. یا اینکه در جامعه من قطع کردن کلام دیگری چندان اشکالی ندارد در صورتی که در اینجا این کار بسیار زشت و ناپسند به حساب می آید. یا اینکه اگر در امریکا شما به خانه کسی بروید و وقتی که سگ او خودش را به شما بمالد پایتان را کنار بکشید به صاحب خانه بر می خورد و به نظرش این کار بی احترامی است در حالی که در جامعه ما چنین چیزی تعریف شده نیست. نکات ریز رفتاری بسیاری وجود دارد که در مجموع باعث می شود که یک مهاجر همیشه خود را در جامعه جدید تافته جدا بافته بیابد و تسلط کافی را به تمام امور رفتاری نداشته باشد. زیرا زمان یادگیری طبیعی این بخش از مهارت های اجتماعی بین سه تا هشت سالگی است و تغییر آن در بزرگسالی بسیار دشوار و یا حتی ناممکن است.

2- زبان و فرهنگ

یکی از مهم ترین و اصلی ترین چیزهایی که یک مهاجر را همیشه به خود درگیر می کند فرهنگ و زبان متفاوت جامعه جدید است. زبان مادری علاوه بر این که وسیله ای برای  گفتگو و مراودات روزمره انسانها است, حامل بار اجتماعی و فرهنگی و همچنین احساسی خاص آن جامعه نیز هست.  بنابراین اگر شما به زبان مادری خود جمله بسیار ساده ای را می گویید نباید خیال کنید که آن جمله فقط حامل کلام اصلی آن است. بعضی وقت ها حتی شما با بیان یک کلمه می توانید مفاهیم زیادی را به طرف مقابل خود منتقل کنید. ضرب المثل ها و یا لحن گفتار نیز می تواند حامل پیامهای بسیاری باشد که از طریق زبان مادری به اطرافیان منتقل می شود. طبیعی است که وقتی ما در سن بزرگ سالی به یک کشوری مثل امریکا مهاجرت می کنیم, نمی توانیم پیامهایی که توسط زبان انگلیسی منتقل می شوند  را به خوبی دریافت کنیم و بار احساسی آن را درک کنیم. در ضمن علائم و حرکات بدن نیز حاوی معانی مختلفی است که در جوامع مختلف بسیار متفاوت است و مثلا یک مهاجر نمی تواند به خوبی فردی که دوران کودکی خود را در امریکا گذرانده است آن را درک کند. یادگیری طبیعی این مهارت ها نیز در زمان کودکی و در روند طبیعی رشد انسان صورت می پذیرد و یادگیری آن در بزرگسالی بسیار مشکل است. بنابراین این فکر اشتباه است که اگر ما زبان انگلیسی را در بزرگسالی خوب یاد گرفتیم می توانیم خود را در سطحی از مراودات اجتماعی قرار دهیم که ایده آل ما باشد.

3- دانش و مهارت های فردی
یکی از شاخص های مهم مهارت های اجتماعی یک انسان دانش و مهارت های فردی او است. به هر حال یک انسان تحصیلکرده و یا متخصص در هر جامعه ای که زندگی کند به نسبت کارآیی خود در آن جامعه مورد احترام و تقدیر قرار می گیرد و جایگاه مشخصی را کسب خواهد کرد. گرچه ممکن است که آن جایگاه به عنوان یک مهاجر متخصص از جایگاهی که در جامعه خودش داشته است پایین تر باشد ولی همچنان می تواند در یک سطح قابل قبول باشد. به عنوان مثال اگر من در یک جمع امریکایی حضور داشته باشم تنها چیزی که ممکن است به من کمی اعتبار بدهد دانش و موقعیت شغلی من و درآمد حاصله از آن است اگرنه وقتی که در یک جمع امریکایی گفتگویی جاری شود که حتی از سطح اجتماعی من هم پایین تر باشد من توان شرکت در آن و ارائه نظراتم را نخواهم داشت و اگر کسی بخواهد می تواند طوری صحبت کند که من اصلا متوجه آن نشوم. با این حال دانش و مهارت های فردی باعث می شود که آنها من را در موقعیت اجتماعی مناسب تری نسبت به یک فرد بی سواد امریکایی قرار دهند. ولی اگر یک فرد امریکایی به اندازه من دانش و مهارت داشته باشد سطح و جایگاه اجتماعی او به مراتب از من بالاتر خواهد بود. بنابراین هرچه دانش و مهارت فردی یک مهاجر بالاتر باشد شرایط اجتماعی مهاجرت برای او مطلوب تر و یا شاید بشود گفت که قابل تحمل تر خواهد بود.

من یک تکیه کلام معروف دارم که می گویم پس از آنکه ما به امریکا می آییم بعد از شش ماه زبان را یاد نمی گیریم بلکه زبان نفهمی را یاد می گیریم. در ایران فهمیدن همه چیز برای ما عادی است و در امریکا نیز بعد از یک مدت نفهمیدن همه چیز برای ما عادی می شود! ولی با این حال همیشه یک ترازویی در مهاجرت وجود دارد که کفه های آن به طور مداوم برای یک مهاجر بالا و پایین می رود. یک طرف ترازو جامعه قبلی است با تمام مشکلاتی که باعث مهاجرت می شود و کفه دیگر ترازو جامعه جدید است با تمام مشکلاتی که پیش روی انسان قرار می دهد. گرچه عدم مهارت های اجتماعی یکی از چیزهایی است که موجب نارضایتی می شود ولی همیشه نمی تواند به همراه دیگر مشکلات مهاجرت کفه ترازو را به نفع خود پایین بیاورد زیرا آزادی فردی و رفاه اجتماعی چیزی است که به تنهایی به اندازه کل آنها وزن دارد. ولی اگر یک مهاجر مثل ابراهیم دانش و مهارت کافی را برای یک زندگی مالی خوب کسب نکرده باشد جایگاه اجتماعی او آنقدر پایین خواهد آمد که مثلا بعد از بیست و چند سال کفه ترازو به سمت دیگر می رود و او تصمیم به بازگشت می گیرد. نباید یادمان برود که او در تمام این سالیان گذشته امکان بازگشت به سوریه را داشته است ولی تا به امروز کفه ترازوی او به سمت امریکا سنگینی می کرده است گرچه ممکن است خود او انکار کند و بگوید که نه من همیشه می خواستم برگردم! ولی حرف هیچکس به اندازه عمل وی نمی تواند مشخص کننده سمت و سوی واقعی کفه ترازو باشد. ایرانیان زیادی هم در امریکا زندگی می کنند که می گویند ما حاضریم برویم و در یکی از دهات ایران چوپانی کنیم ولی فقط زمانی این حرف آنها اعتبار پیدا می کند که این عمل صورت پذیرد.

مهاجرت سخت است و مشکلات زیادی را هم به همراه دارد ولی من همچنان عقیده دارم که با شرایط فعلی ایران و امریکا اگر امکان مهاجرت برای کسی وجود داشته باشد بهتر است که به امریکا بیاید و آن را تجربه کند. من به خاطر اینکه در امریکا بزرگ نشده ام و تسلطی بر زبان و فرهنگ امریکایی ندارم ممکن است که هرگز نتوانم موقعیت اجتماعی ایده آلی کسب کنم ولی نداشتن مهارت اجتماعی و در نتیجه جایگاه اجتماعی در حال حاضر برای من از اولویت بسیار پایین تری نسبت به چیزهایی قرار دارد که من در طول مهاجرت خود به دست آورده ام و سعی کرده ام که در این وبلاگ به مرور آنها را توضیح دهم.