هویت فردی و هویت اجتماعی در مهاجرت

دیروز باز دوباره خانه ما شلوغ بود و دوست های همخانه ام آنجا را به آشوب و بلوا کشیده بودند. من هم به ناچار به میان آنها رفتم زیرا آنقدر شلوغ بود که حتی در اطاق خودم صدای فیلمی را که از کامپیوترم پخش می شد نمی شنیدم. دو لیوان آبجو خوردم و سعی کردم که خودم را همرنگ جماعت مشنگ کنم. بعد از دو ساعت من آن وسط نمایش رقص های مختلف می دادم و همه از خنده مرده بودند. علت خنده آنها هم این بود که برایشان خیلی عجیب بود که من به یکباره از آن قالب شخصیتی خودم خارج شوم و برای آنها برقصم. همیشه من را به زور به رقص دعوت می کردند و یا می کشاندند وسط و من از روی اجبار الکی خودم را تکان می دادم ولی این بار به تمایل خودم این کار را کردم که البته هدفم مسخره بازی و خنداندن آنها بود. رقص های محلی ایرانی را از ویدیوهایی که در پایین وبلاگم است یاد گرفتم مخصوصا رقص آذری که آموزش آن خیلی جالب است. سپس کردی و لری و سنگسری و طالشی رقصیدم و بعد هم افریقایی و اسپانیولی و مصری و عربی بعد رفتم سراغ رقص های قدیمی امریکایی و بعد رقص عروسکی و زامبی و هلیکوپتری و غیره. دوستان همخانه من خیلی جدی می گفتند که تو اگر در کاباره ها برقصی کلی پول گیرت میاد و اگر خواستی ما تو را می بریم و معرفی می کنیم! من هم گفتم که نخیر من شما را می برم کاباره برقصید و درصد می گیرم. از قدیم گفته اند که پول مثل کش می ماند و هر چه بکشی در می رود و همانطوری که یخ در جایخی است, کش هم در جاکشی است بنابراین پول در جاکشی است! خلاصه امروز صبح از کت و کول افتاده ام و وقتی از خواب بیدار شدم تمام بدنم درد می کرد!

خدمت دوستان گرام همیشه ناشناس خودم عرض کنم که امروز می خواهم برای شما کمی درباره هویت بنویسم و مسائل پیرامون آن را در روند مهاجرت با یکدیگر بررسی کنیم. 

قبل از اینکه به تاثیر مهاجرت بر هویت یک فرد بپردازیم بیایید ببینیم که هویت یک انسان چیست و تا چه میزان انگاره های ما در این زمینه با یکدیگر همخوانی دارند. هویت یک انسان روال رفتاری بارزی است که از فردیت او سرچشمه می گیرد. به قول خارجی ها From Individuality to Identity. ولی این تعریف در کشورهای شرقی که جامعه گرا هستند صدق نمی کند و نفوذ و شکل دهی اندیشه و باورهای جمعی در هویت یک فرد کاملا آشکار است. هویت انسان شرقی با جامعه ای که در آن زندگی می کند آمیخته می شود و تعاریف جدیدی از هویت یک انسان را ارائه می دهند. هویت ایرانی و یا هویت مذهبی از این گونه تعاریف است که در آن بروز تمایلات فردی یک انسان در رفتار او بسیار کمتر از تمایلات اجتماعی است.

وقتی که یک انسان شرقی به یک جامعه فردگرا مهاجرت می کند, ناخودآگاه هویت اجتماعی او دستخوش دگرگونی های بسیاری می شود و تمایلات فردی او به مرور زمان هویت جدید او را آشکار می سازند. به عنوان یک مثال خیلی ساده من هیچ وقت در ایران نمی رقصیدم. ولی چون در دستشویی و یا حمام و یا در جایی که تنهای مطلق بودم شنیدن یک آهنگ زیبا می توانست من را به رقص بیاورد گمان می کنم که از نظر درونی همچون بسیاری از انسان های دیگر به آن تمایل داشتم ولی هویت اجتماعی من رقصیدن یک مرد را در میان جمع چندان پسندیده نمی دانست و به طور ناخودآگاه شخصیت من تحت پوشش هویت اجتماعی من قرار گرفته بود.

وقتی به امریکا مهاجرت کردم تا مدت زمان زیادی هویت ایرانی خودم را با خود یدک می کشیدم. وقتی می خواستم غذا بخورم به همه تعارف می کردم, زودتر از بزرگ تر به جایی وارد نمی شدم, اگر بزرگ تر می آمد به احترام او از جایم بلند می شدم, اگر سوالی از من می کردند با خجالت و حیا جواب دوپهلو می دادم. مثلا اگر سوال می کردند چای می نوشی یا قهوه می گفتم هر چه که برای شما راحت تر است و طرف می گفت هیچ فرقی برای من ندارد و من دوباره می گفتم هرچی باشد خوب است! ولی خیلی زود متوجه شدم که این رفتارهایی که نشانه هویت ایرانی ما است لااقل در صورت ماجرا بسیار بی معنی است و بازخورد مورد نظر ما را در پی ندارد. اگر به یک نفر دو بار برای غذا تعارف کنید هیچوقت فکر نمی کند که شما چه انسان خوب و مهربانی هستید بلکه یا فکر می کند که شما آلزایمر دارید و پاسخ قبلی او را فراموش کرده اید و یا اینکه فکر می کند شما قصد آزار و یا مسخره کردن او را دارید. بهرحال هویت اجتماعی یک فرد فقط در چارچوب اقلیمی خودش کاربرد دارد و هویت ایرانی نیز می تواند در بسیاری از عادت های رفتاری در یک جامعه فردگرا بی معنی باشد.

هویت مذهبی نیز از شرایط کمابیش مشابهی برخوردار است با این تفاوت که رواج آن در میان جوامع فردگرا بسیار بیشتر از هویت قومی و قبیله ای است و در نتیجه شناخته شده تر هستند. به عنوان مثال یک زن یهودی و یا یک زن مسلمان با مرد غریبه دست نمی دهد و اگر کسی دستش را به سمت یک خانم دراز کند و او دستش را بالا نیاورد خیلی زود متوجه هویت مذهبی او می شوند. یا پوشاندن موهای سر توسط مردهای هندی سیک و یا زن های مسلمان و یا کاتولیک ها در مراسم مختلف شناخته شده است.معمولا کسی که هویت مذهبی دارد  آن را در نوع پوشش خود نمایان می سازد تا دیگران متوجه آن بشوند زیرا تمایلات مذهبی آن افراد بر تمایلات شخصی آنها اولویت دارد. 

در کشورهایی که آزادی وجود دارد انسان ها می توانند هویت خود را بر اساس نیاز و خواست فردی خود شکل دهند و کسانی که هویت مذهبی و یا اقلیمی خود را انتخاب می کنند به آن پایبند هستند و آن را دوست دارند. بنابراین مهاجرت این افراد به مکان های مختلف فرایند آشکاری را در هویت آنها ایجاد نمی کند. ولی در جوامعی که هویت اقلیمی و مذهبی به افراد تحمیل می شود, آنها در روند مهاجرتی به یک کشور فردگرا پوسته ظاهری هویت خود را از دست می دهند و تمایلات شخصی در آنها نمود پیدا می کند. این افراد که یکی از آنها خود من می باشم خیلی زود مثلا هویت ایرانی و یا مذهبی خود را از دست می دهند و به فرد جدیدی که خصوصیات دیگری دارد تبدیل می شند.

در کشورهایی مثل ایران افراد زیادی وجود دارند که با هویت خود همخوانی ژرفی ندارند و برای همین اگر در جایی ناشناس ظاهر شوند شخصیت متفاوتی از خود بروز می دهند. هم من و هم بسیاری از شما دوستان عزیز دوست دارید که به عنوان ناشناس ظاهر شوید و آن چیزی را که واقعا دوست دارید و یا فکر می کنید بیان کنید و از خود بروز دهید. دیگر کسی به شما نمی گوید که مثلا شما که این همه با شخصیت هستید و دارای تفکرات اعلا و مقام و تحصیلات و منصب و امتیاز و مدال هستید چرا این حرف را زدید. با اینکه می دانم که بسیاری از شما دوستان عزیزی که به عنوان ناشناس نظر می دهید آشنا هستید ولی اصلا از ناشناس ظاهر شدن شما ناراحت نیستم و چه بسا که دیگران را هم به آن تشویق می کنم.زیرا ما همیشه برای خودمان پوسته های ناراحت و مزاحمی را به نام هویت درست می کنیم و دقیقا مثل این است که بخواهیم با کت و شلوار و کراوات وارد رختخواب شویم و بخوابیم. اگر جامعه ما هویتی را به ما تحمیل کرده است مجبور نیستیم که از آن در زندگی خصوصی خودمان هم استفاده کنیم. برای همین ما از زمان کودکی یادگرفته ایم که چند قالبی و چند شخصیتی باشیم. 

شاد باشید دوستان.