گردوی دانش سخت است و محکم لاکن نباشد ما را ز آن غم

البته در زمان ما هم این مسئله وجود داشت ولی نه به این شدتی که الآن وجود دارد. آن زمان خیلی کم رنگ تر بود و هنوز جا نیفتاده بود ولی الآن دیگر تقریبا همه به آن اعتراف می کنند. البته ممکن است حتی اعتراف هم نکنند ولی لااقل در درون خودشان خوب می دانند که چه خبر است. کمی رنج آور است ولی چاره ای نیست و باید آن را قبول کرد. این مسئله با سنت ما هم یک جورهایی مشکل دارد. ما سعی می کردیم که به روی خودمان نیاوریم و کمی هم به عرف جامعه پایبند باشیم ولی الآن دیگر کار از این کارها گذشته است و به هیچ طریقی نمی شود آن را لاپوشانی کرد. اولین بار که به این مسئله فکر کردم حدود دوازده سالم بود. پدر بزرگم مریض بود و او را به خانه قدیمی در یکی از روستاهای شمال برده بودند تا شاید آب و هوا چند صباحی به عمر او بیافزاید. من هم تابستان به آنجا رفته بودم و با مرغ و خروس ها و بوقلمون و اردک و غاز دوست شده بودم و تقریبا در میان آنها زندگی می کردم. من پدربزرگ را خیلی دوست داشتیم چون تا جایی که من یادم می آید همیشه به خاطر مریضی در خانه بود و مجبور بود که یک جوری سرش را با بچه ها گرم کند. برای ما قصه و پندهای حکیمانه تعریف می کرد و در میان آن هم با مگس کش به سمت مگس ها نشانه می رفت و وقتی هم که شکارش به خطا می رفت از لجش به آنها فحش می داد. جای او در خانه همیشه محفوظ بود و مثل تخت های پادشاهی کسی نمی توانست در جای او بنشیند. یک زیرانداز ابری و یک پشتی اسفنجی طوسی که جلوی آن طرح شیر و پلنگ داشت و اگر زیب بالای آن را باز می کردید می توانستید یواشکی یک مقداری از اسفتج آن را با ناخنتان بکنید و با آن بازی کنید. و در نهایت یک متکای بزرگ و نرم که زرشکی بود و آن را درون یک روکش سفید چپانده بودند. هر زمانی هم که متکا سیخ می زد با دستمان نوک پر درون آن را از روی پارچه پیدا می کردیم و آن را بیرون می کشیدیم. در ضمن آن متکا کیسه بوکس ما هم بود و هر زمانی که پدر بزرگ به دستشویی می رفت به جان آن می افتادیم و با متکا کشتی می گرفتیم.

کار اصلی پدربزرگ در خانه غر زدن بود و مواظب بود تا کسی موازین عرفی و اخلاقی و یا قانونی خانه را زیر پا نگذارد. اگر از جانونی نان در می آوردیم او مواظب بود که در آن را کامل ببندیم تا مگس بر روی نان ننشیند و یا اگر در زمستان پشت سرمان در اطاق را نمی بستیم او با صدای بلند این مسئله را یادآوری می کرد. اگر کسی پنیر بیشتری بر روی نان می گذاشت او می گفت که باید پنیر را لای نان بگذاری نه نان را لای پنیر. اگر کسی در سر سفره صدای دهانش به گوش می رسید چپ چپ نگاه می کرد تا آن فرد متوجه شود. همه اعضای خانه را اسکن می کرد تا مبادا کف پای یک نفر معلوم باشد چون فقط او می توانست پایش را دراز کند و یا پایش را روی هم بیاندازد و کف پایش را مثل آنتن ماهواره به این طرف و آن طرف بچرخاند. بقیه اگر می خواستند پایشان را دراز کنند می بایست پایشان را در زیر میز و یا رختخواب پنهان کنند. مگس کش هم همیشه دستش بود و وقتی که حرف می زد آن را به اطراف تکان می داد. از سوسک می ترسید ولی هیچ وقت به آن اعتراف نمی کرد . در حالی که با شجاعت به دنبال آن موجود چندش آور راه می افتاد و با دمپایی به سایه آن ضربه می زد اگر آن سوسک تغییر مسیر می داد و به سمتش می آمد بالا و پایین می پرید و فرار می کرد. نمی دانم چه کسی در میان ما شایعه کرده بود که سوسک گاز می گیرد و همین هم باعث شده بود تا او بترسد. احتمالا سیخ پای سوسک به دست کسی گیر کرده بود و فکر کرده است که گازش گرفته است. وقتی مهمان داشتیم پدربزرگ داستانها و حکایت هایی را که هزار بار برای همه تعریف کرده بود دوباره تعریف می کرد و مادر بزرگ هم همیشه از راه دور به او تشر می زد که در جلوی مهمان درست بنشیند و خشتک پیجامه اش را به همه نشان ندهد. یکی از داستانهایش این بود که یک بار خرس یکی از خانم های اهالی روستای آنها را دزدیده بود و ماه ها او را در غاری که خانه اش بود پنهان کرده بود و هر روز کف پایش را لیس می زد تا او کف پایش باد کند و نتواند فرار کند. وقتی که او این داستان را تعریف می کرد مادربزرگم دوباره به او چشم قره می رفت که دست از تعریف کردن این داستان تکراری آن هم با آب و تاب فراوان بکشد. ولی ما بچه ها همیشه عاشق داستان های او بودیم و اصلا هم برایمان مهم نبود که واقعی هستند یا نه و در حالی که دستمان را در زیر چانه مان می گذاشتیم در ژرفای داستان های او فرو می رفتیم.

ولی آن روز گرم تابستان پدربزرگم آن توان و سرحالی قبل را نداشت و در ایوان خانه روستایی دراز کشیده بود و با رادیوی دو موج خودش ور می رفت. پدر بزرگ برای ما منبع اطلاعات و دانش بود و چون بزرگ تر بود و هیچ وقت هم اجازه نداشتیم که درباره حرف های او اظهار نظر کنیم چنین می پنداشتیم که دانش و دانایی او از همه ما بیشتر است. حتی اگر چیزی را به اشتباه می گفت ما می بایست آن را نادیده بگیریم و به روی کسی نیاوریم. آن روز من هم در کنار پدربزرگ نشسته بودم و به صدای ضعیف یک موج خارجی رادیو که یک ترانه از گوگوش را گذاشته بود گوش می کردم. صدای رادیو مثل موج دریا بعضی وقت ها می آمد و بعضی وقت ها هم محو می شد و جز خش خش چیزی به گوش نمی رسید ولی ما با حوصله صبر می کردیم تا صدا دوباره برگردد. اگر غیبت صدا طولانی می شد پدربزرگ با عقربه های رادیو ور می رفت تا بلکه دوباره صدا برگردد. مادر بزرگ کاهوی تازه آورده بود تا آن را درون کاسه سکنجبین بزنیم و بخوریم. گاو همسایه داشت می زایید و همین طور پشت سر هم داشت مومو می کرد و بوقلمون ها هم در جوابش بقلوبقلو می کردند. بعد از ترانه گوگوش یک نفر آمد و داشت در مورد کره زمین صحبت می کرد که باز هم صدایش محو می شد و دوباره می آمد. مادربزرگ وسایل کاهوخوری را جمع کرد تا آنها را به آشپزخانه ببرد. ناگهان پدربزرگم به من گفت که من یک سوالی از تو دارم. من ناگهان جا خوردم چون تا به حال هیچ وقت پدربزرگ از من هیچ سوالی را نپرسیده بود مگر بازجویی های معمولی در مورد چیزهایی مثل خراب شدن ساعت رومیزی و یا ترکیدن دماسنج در زیر ذره بین و نور آفتاب. پدر بزرگ پرسید اگر زمین گرد است برای چه وقتی ما سر و ته هستیم نمی افتیم و چرا فصانوردان نمی افتند؟ من یک لحظه مکث کردم و بعد برایش توضیح دادم که جاذبه زمین چیست و چطور اجسام را به خود جذب می کند. او سرش را تکان داد ولی بعید می دانم که توانسته باشد آن را درک کند. پس از این ماجرا من متوجه شدم که اگر کسی بزرگ تر است دلیل نمی شود که سواد و اطلاعاتش بیشتر باشد و بسیاری از چیزهایی که از کودکی به من گفته بودند ممکن است اشتباه و بی اساس باشد.

شاید آن زمان هنوز جهش اطلاعاتی بشر جوان بود و ما نمی دانستیم که در جریان وقوع یک انقلاب اطلاعاتی هستیم. انقلابی که که جهت چرخه دانش را به طور کامل تغییر داد. دانشی که نسل به نسل از بزرگ تر به کوچک تر منتقل می شد به ناگاه دنده معکوس کشید و کار به جایی رسید که امروز دانش از نسل جوان به نسل بزرگ تر منتقل می شود و جوان ها سعی می کنند تا بزرگ سالان را با خودشان به دنیای شتاب زده تکنولوژی بکشند. ولی بزرگ سالان توان کافی را برای مواجهه با این شتاب ندارند و حتی اگر یک چیزی را با زحمت یاد بگیرند خیلی زود یک چیز جدیدتر جایگزین آن می شود و برای همین بسیاری از بزرگسالان دیگر نا امید شده و اجازه می دهند تا کوچکترها و یا حتی بچه ها کارهای مربوط به تکنولوژی را برای آنها انجام دهند. همخانه قبلی من با دختر سیزده ساله خود از نظر تکنولوژی هیچ حرف مشترکی برای زدن نداشتند زیرا مادر او اصلا نمی توانست با کامپیوتر کار کند و یا حتی ایمیل نوشتن برایش بسیار دشوار بود. وقتی که دختر سیزده ساله او سعی می کرد که به من روش های بازی کامپیوتری را یاد بدهد چنان با سرعت و مهارت مراحل مختلف را می گذراند که من حیران می شدم و پیش خودم می گفتم که این نسل جدید خیلی زود عرصه را از ما خواهد ربود. ما در زمانی به دنیا آمدیم که بازی های ما شوت یک ضرب و گانیه و زو و بیخ دیواری و الله کلنگ بود در حالی که بازی این نسل جدید تکنولوژی است که در زمان ما حتی در فیلم های تخیلی هم وجود نداشت. الآن دیگر اگر یک حرفی را به یک بچه بزنید زود موبایلش را در می آورد و در آن صفحه گوگل را باز می کند و ده ثانیه بعد به شما می گوید که این حرف شما اشتباه است یا نه. دیگر بزرگ و کوچک بودن مسیر گردش داده ها را مشخص نمی کند و حتی ممکن است تا چند سال دیگر دستگاهی ساخته شود که به طور همزمان حرف های شما را تحلیل کند و به بچه بگوید که چقدر از این حرف ها چرت است و کدام یک درست است. بعضی از والدین هنوز به خیال قدیم گمان می کنند که می توانند عقاید خودشان را که ممکن است بخشی از آن بر پایه اطلاعات نادرست باشد به کودکانشان منتقل کنند. ولی به قول رئیس جمهور اکرم آن ممه را لولو برد و خورد و دیگر این بزرگسالان هستند که باید مراقب رفتار و یا سخن های خودشان باشند تا مچ آنها توسط کودکان گرفته نشود. الآن دیگر نمی شود گفت که وقتی چهار نفر آدم بزرگ صحبت می کنند بچه باید ساکت باشد و حرف نزند زیرا سواد و دانش آن بچه به خاطر وصل بودنش به دنیای اطلاعات ممکن است به مراتب بیش از آن چهارنفر آدم بزرگ باشد. ممکن است هنوز در کشور ما به خاطر بلد نبودن زبان انگلیسی این وضعیت به تاخیر بیفتد ولی دیر یا زود کشور ما هم مثل کشورهای پیشرفته و امریکا به این نقطه خواهد رسید و ما باید آمادگی برخورد با آن را داشته باشیم. و البته مهاجران هم که کاملا باید با این مسئله آشنا باشند و بدانند که کودکان آنها در امریکا هرگز ار آنها پیروی نخواهند کرد.

من دیگر کار دارم و باید بروم.